2. جموداندیشان
از بامداد اسلام, ظاهرگرایان از مهم‌ترین موانع احیای دین و تحوّلات اجتماعی بوده‌اند, كسانی كه به باطن و روح و هدف دین توجّه نكرده و افق دركشان فراتر از پوست و قالب را نمی‌نگرد. دور بودن از واقعيّت‌های عینی, آنان را كوته‌بین و به خودمحوری دچار كرده است. محدود بودن درك آنها نسبت به دین, موجب می‌شودكه در زمان‌های حسّاس, تكلیف را نشناسند و به رویارویی پیامبر(ص) و امامان(ع) كشانده شوند.
در جریان نزول آیه روزه و نماز مسافر, پیامبر(ص) در سفر, دستور افطار دادند و خود روزه گشودند؛ ولی گروهی به خیال مقدّس‌مأبانه خود كه هر سختی ثواب دارد, به روزه ادامه دادند. پیامبر(ص) با آنان برخورد كردند و به آنها لقب گناهكار دادند.۴وجود پیامبر(ص) و مخالفت صریح با این گروه به آنان عرصه میدان‌داری نمی‌داد. پس از پیامبر(ص), تفكّر قشری‌گری و ظاهربینی در میان مردم رایج شد و ورود نحله‌های گوناگون فكری به فرهنگ اسلامی, به ویژه در دوران غیبت آن را تشدید كرد. به این ترتیب فرقه‌های گوناگون در عالم اسلام پیدا شد. ارباب مذاهب و فرق به اسلام به عنوان دینی جامع و حیات‌بخش توجّه نكردند و با یكسونگری به برخی از جوانب دین, زمینه ناتوانی سایر اجزای آن را فراهم كردند.
عالم تشيّع نیز از این خوان بی‌نصیب نماند. غیبت امام(ع) و دور كردن شیعه از عرصه سیاست و اجتماع سبب شد كه حركت اجتهاد بیشتر در حلّ مسائل فردی متمركز شود و دستورات اسلام به عنوان یك سیستم اجتماعی, اقتصادی و…كمتر در كار تحقیق و تدریس قرار گیرد.۵به هنگام ظهور امام(ع), تحجّر در اندیشه‌ها و رفتار اجتماعی از میان نرفته؛ بلكه در لفّافه‌های نوظهور جلوه‌های دیگر می‌یابد. امام(ع) احیاگر دین است، در همه مسائل فكری و كاربردی اسلام, به دگرگونی‌های وسیعی دست می‌زند و دستوراتی را كه طيّ روزگاران دراز بر توده مردم پنهان مانده و مردم ناشیانه به آن عمل می‌كنند, آشكار می‌سازد.۶

حضرت برای ایجاد عدالت عمومی, اموال نامشروع را مصادره می‌كند, قطایع و زمین‌هایی كه حكومت‌ها به ناروا به افراد واگذاركرده‌اند به بیت‌المال برمی‌گرداند.۷دست حرام‌خواران را از اموال عمومی كوتاه و راه‌های نامرئی به بیت‌المال را مسدود می‌كند.۸در اجرای عدالت تا آنجا پیش می‌رود كه راه را بر افرادی كه به زیارت مستحبّی خانه خدا می‌روند، بسته و حجّ واجب را در اولويّت قرار می‌دهد.۹ شیوه حرم‌سازی و مسجدنمایی را نمی‌پسندد و مساجد را از تزئینات غیرضروری پاك می‌سازد.۱۰ در حرم پیامبر(ص) و مسجدالحرام تغییرات مهمّی را ایجاد می‌كند. در قضاوت, شیوه داوودی را پیش می‌گیرد و با معیارها و موازین نوینی كه در اختیار دارد, كشف حقیقت می‌كند و تنها به شیوه قضایی گذشته, یعنی به سوگند اكتفا نمی‌كند.۱۱
در تفسیر قرآن, اسرار پنهانی و رموزی را كه بر مردم پنهان مانده، آشكار ساخته و درهای حكمت و معرفت را بر مردم می‌گشاید و تأویل قرآن و مصادیق بارز و پنهان آیات آن را بر مردم آشكار می‌سازد.۱۲
امام زمان(عج) احكامی كه پیامبر و امامان پیشین به سبب نبودن شرایط, نتوانسته‌اند اجرا كنند, جاری می‌كند و اسلام را با همه شرایط و ویژگی‌ها در جهان حاكم می‌سازد.
امام مصلح شرع است و نه دین ساز. جدید بودن روش حضرت در ارتباط با شناخت واژگونه مردم از دین در آن دوره است. به همین دلیل كارهای امام جدید جلوه می‌كند؛ گویی كه دین جدید آورده است. گروهی كه با اسلام اصیل بیگانه بوده و تنها بر ظواهر گذشته جمود دارند، روش امام را با سیرت نیاكان خود ناشناخته دیده, زبان به اعتراض می‌گشایند و با سلاح مذهب به مقابله امام می‌شتابند. گروهی كه از فهم بطون و معانی بلند قرآن عاجزند, به ظواهر قرآن علیه امام استشهاد می‌كنند و عدّه‌ای با استدلال به سیره‌ای از پیامبر(ص) كه در خیال دارند, به تحوّلات اجتماعی و اقتصادی امام انتقاد می‌كنند.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«آزردگی‌هایی كه مهدی ما از سوی نادانان روزگار خود متحمّل می‌شود, بیش از زحماتی است كه به پیامبر(ص) از جاهلان زمان خود وارد شده.» پرسیدند چگونه؟ فرمود: «پیامبر(ص) در زمانی برانگیخته شد كه مردم سنگ و درخت و چوب می‌پرستیدند. قائم, آنگاه كه قیام كند, مردم علیه او قرآن را تأویل می‌كنند. به خدا سوگند, همانند سرما و گرما عدالت وارد سراهای آنان خواهد شد.»۱۳

امام صادق(ع) می‌فرماید:
«در وقت ظهور، قائم ما برایتان سخنانی می‌گوید كه تاب شنیدن آن را ندارید. علیه او در رمیله شورش خواهید كرد. او با شما جنگیده و شما را نابود خواهد كرد.»۱۴

3. كافران و منافقان
در طول تاریخ اسلام افرادی از منافقان با سوء‌استفاده از آزادی‌های اسلامی به میان مسلمانان رخنه كرده و با تظاهر به شعائر اسلامی از امكانات جامعه مسلمانان استفاده كرده‌اند. مصالح اسلام ایجاب می‌كرد پیامبر(ص) و ائمه(ع) با آنان مدارا كنند و از درونشان پی جویی نكنند. در حكومت مهدی(عج) نیز این‌گونه افراد درصدد نفوذ در حكومت و جامعه اسلامی برمی‌آیند. منافقان گاه تردستانه تا سطح تصاحب مقامات عالی حكومت امام(ع) پیش می‌روند؛ ولی ذكاوت و قدرت ایشان، جایی برای دست‌اندازی منافقان باقی نمی‌گذارد و شدیداً پاك‌سازی می‌شوند.۱۵ آنان آینده خود را در خطر می‌بینند و با پخش شایعه و همكاری با گروه‌های معارض دشمنی خود را آشكار می‌كنند. در مناطق مرزی با دشمنان خارجی هم‌دست می‌شوند و در مركز خلافت، یعنی «كوفه», آشكارا با امام(عج) می‌جنگند. حضرت پس از در هم شكستن مقاومت مخالفان, پیروزمندانه وارد كوفه می‌شود و منافقان را در ردیف سایر فرقه‌های منحرف نافرمان از میان برمی‌دارد.۱۶كفّار نیز, كه ادّعای سركردگی مردم جهان را داشته و نهضت آزادی‌بخش امام مهدی(عج) را مانع منافع ناروای خود می‌بینند, در برابر حضرت صف‌آرایی می‌كنند. آنان برای جلوگیری از مسلمان شدن مستضعفان و حاكميّت محرومان نیرو تهيّه كرده و با سپاهیان امام(عج) درگیر می‌شوند.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«اذا خرج القائم لم یبق مشرك بالله العظیم و لا كافر, الّا كره خروجه؛۱۷
هنگامی كه قائم ما خروج كند، مشركان و كفّار از قیامش ناخشنودند.»

پی‌نوشت‌ها
۱. ری شهری, میزان‌ الحكمـ［، ج 1، ص 292.
۲. تفسیر قمی, عليّ بن ابراهیم قمی, ج1، ص 144. ذیل آیه 71 سوره نساء.
۳. شیخ حرّ عاملی, وسائل الشّیعه, ج 11، ص 483.
۴. تفسیر نورالثقلین, ج 1، ص 165.
۵. مجموعه آثار شهید صدر, مقاله همراه با تحوّل اجتهاد، ص 8.
۶. شیخ مفید، ارشاد, ص 383.
۷. منتخب الاثر، ص 305.
۸. بحارالانوار, ج 52، ص 338.
۹. شیخ صدوق, من لایحضرها لفقیه, ج 1، ص 161.
۱۰.الغیبه طوسی، ص 473 ـ 475.
۱۱. كافی, ج 1، ص 397.
۱۲. بحارالانوار, ج 52، صص 364 ـ 336.

۱۳.  الغیبه نعمانی،ص 297.
۱۴. بحارالانوار, ج 52، ص 375.
۱۵. همان، ص 338.
۱۶. همان.
۱۷. بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 121.
منبع: گروه دین و اندیشه تبیان