سوره مبارکه آل‏عمران آيه 8

رَبَّنَآ لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ‏

ترجمه:

(راسخان در علم مى‏گويند:) پروردگارا! پس از آن كه ما را هدايت كردى، دلهاى مارا به باطل مايل مگردان و از سوى خود مارا رحمتى ببخش. به راستى كه تو خود بسيار بخشنده‏اى.

سوال :

چه چیزی بعد از هدایت ممکن است باعث گرایش به باطل شود ؟

پاسخ:

ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هديتنا... : دعايى است كه خداوند از زبان راسخان در علم نقل مى كند. گويا زبان حال آنها چنين است كه

 پروردگارا پس از آنكه ما را هدايت كردى دلهاى ما را منحرف مساز و از پيش خود رحمتى بر ما ببخش كه تو بسيار بخشنده هستى.

در اين قسمت از دعا، اشاره به اين دارد كه بشر همواره نيازمند به توفيق الهى است و اگر توفيق الهى همراه او نشود ممكن است در عين هدايت و راهيابى دچارلغزشها و كجرويها باشد و همانگونه كه كجروان، آيات متشابه قرآن را مطابق ميل خود تأويل مى كردند او نيز دچار چنين لغزشى باشد و لذا خداوند به راسخان در علم مى آموزد كه همواره از خدا توفيق درست انديشيدن بخواهند و اگر چنين كنند، ضمن اينكه خدا آنها را يارى خواهد كرد، مقام تسليم و رضاى آنها بالا خواهد رفت و همين امر آنها را از لغزشها حفظ خواهد كرد.
دعاى ديگرى كه خداوند به راسخان در علم مى آموزد اين است كه بگويند:

 پروردگارا تو همه مردم را در روز قيامت كه شكى در وجود آن نيست، گردهم خواهى آورد.

اين دعا اعتراف به روز قيامت و معاد است كه ياد آن انسان را از افتادن در خطا و گناه نگه مى دارد و سبب مى شود كه راسخان در علم در تأويل آيات قرآنى هوسهاى خود را دخالت ندهند.
در پايان اين دعا جمله اى آمده كه مى تواند ادامه دعا باشد و مى تواند جمله مستقلى از قول خدا باشد وآن اينكه خداوند هرگز خلف وعده نمى كند. يعنى خدا آمدن روز قيامت و حشر و نشر انسانها در آن روز را وعده داده و او از وعده خود تخلف نمى كند.
چند روايت
1 ـ سئل ابو عبدالله (ع) عن المحكم و المتشابه قال: المحكم ما يعمل به و المتشابه ما اشتبه على جاهله.(1)

از امام صادق(ع) درباره محكم و متشابه پرسيدند فرمود: محكم آن است كه به آن عمل مى شود و متشابه آن است كه بر كسى كه آن را نمى داند مشتبه شود.
2 ـ امام رضا(ع) فرمود: كسى كه متشابه قرآن را به محكم آن برگرداند به صراط مستقيم هدايت شده است سپس فرمود: در اخبار ما هم مانند قرآن متشابه وجود دارد پس آن را به محكم آن برگردانيد.(۲)
3 ـ عن الصادق (ع) نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تأويل(۳)
امام صادق (ع) فرمود: راسخان در علم ما هستيم و تأويل آن را ما مى دانيم


4 ـ قال اميرالمؤمنين (ع): وقد جعل الله للعلم اهلا و فرض على العباد طاعتهم بقوله: (و ما يعلم تأويله الا الله و الراسخون فى العلم)(۴)
اميرالمؤمنين (ع) فرمود: خداوند براى علم اهلى قرار داده و پيروى از آنها را بر بندگانش واجب كرده با اين سخن: (وما يعلم تأويله ...)

پیام آیات:

۱- به علم و دانش خود مغرور نشويم، از خداوند هدايت بخواهيم. «ربّنا لاتزغ قلوبنا...»


2- نشانه‏ى علم واقعى و رسوخ در علم، توجّه به خدا و استمداد از اوست. «الاّ الراسخون فى العلم... ربّنا لاتزغ قلوبنا»

 
3 - محور هدايت و گمراهى، قلب و افكار انسانى است. «لاتزغ قلوبنا»
4- در خط قرار گرفتن خيلى مهم نيست، از خط خارج نشدن بسيار اهميّت دارد. «بعد اذ هديتنا...»


5 - هديه و هبه‏ى دائمى و بى‏منّت، مخصوص اوست. «انّك انت الوهّاب» 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ - البرهان ج 1 ص 271
۲ - نورالثقلين ج 1 ص 318
۳ - اصول كافى ج 1 ص 213
۴ - نورالثقلين ج 1 ص 315